Vijest da je Danska preuzela predsjedanje Evropskom unijom možda je prošla skoro rutinski, ali prema namjerama vlade u Kopenhagenu ovo nikako ne bi trebalo predstavljati još jednu uobičajenu smjenu u rotirajućoj smjenu predsjedavajuće zemlje članice. Ovoga puta zbog sve zahtjevnijih okolnosti trenutka. Zašto ovo govorim? Predsjedanje Danske dolazi u važnom odbrambeno-sigurnosnom trenutku za Evropsku uniju, ali i za pitanja migracija, zelene tranzicije, konkurentnosti itd.

Ambiciozni planovi Danske. Najpreči zadatak bit će izgraditi sigurnost kontinenta kao pretpostavke zaštite demokratije. Pri tome se polazi od jedinstva Evrope koja se mora ujediniti. Pri tome se u prvi plan stavlja podrška Ukrajini a za to je neophodno naoružanje evropskih zemalja. Danska je preuzla predsjedanje po osmi put ali ovoga puta u najgorim geopolitčkim okolnostima sa mnogo nepoznatih i što je posebno važno sa mnogo nepredvidljivih situacija. Prema proceduri rada Danska sada u ime država članica treba da povede pregovore sa Evropskim parlamentom o evropskim zakonima.

Sigurno je da će Danci pripremiti teren evropske odbrane do 2030. godine, a tome pogoduje što je postiignut dogovor o kreditnom programu SAFE u visini od 150 milijardi eura. Sve države članice treba da povećaju troškove obrane za 1,5 posto BDP-a godišnje, a zanimljivo je da je više od polovice država članica aktiviralo klauzulu o odstupanju od fiskalnih pravila, a ulaganja u odbranu se ne bi računala u proračunski deficit.

Dansko predsjedanje polazi od satava da snaga EU leži u evropskom jedinstvu, jakim ekonomskim temeljima, demokratiji i socijalno uravnoteženim društvima. Ali, to jedinsitvo na kojem se temelji Unija, moglo bi se naći na provjeri s obzirom na veliki broj kriza, počev od rusko-ukrajinskog rata, trgovinskog spora između SAD sa EU i Kinom, pa rat u Gazi i eskaliranje krize, iranskog nuklearnog programa. Sve su to pitanja koja bi mogla poremetiti dosadašnji red stvari, a također ni sudbina danskog ostrva Grenland unosi napetosti između SAD i EU, jer Evropljani moraju zadržati čvrst prema zagovarateljima aneksije, a u isto vrijeme im ne treba sukob sa Amerikancima. Tu sada danska diplomatija koje je involvirana u ovaj prijepor sa Vašingtonom mora pronaći formulu da vuci budu siti i ovce na broju. Sa krvožednim političkim “šakalom“ kakav je Donald Trump to neće biti nimalo lak zadatak. Privreda je naročito u fokusu, a Danasa kao predsjedavajuće zemlja, stavlja naglasak na jačanje unutrašnjeg tržišta, temeljeći to na procjeni Međunarodnog monetarnog tršišta da bi povećenje trgovine unutar EU za 2,5% poništilo gubitke ako SAD uvedu carine od 20 odsto. Posebno bitno pitanje na kojem će insistirati Danci jeste potpuni prestanak ovisnosti o ruskim fosilnim gorivima do kraja 2027. godine. Pregovori sa Evropskim parlamentom se temelje na prijedlogu Evropske komisije. Pitanja ilegalanih migracija bit će svakako jedno od najprioritetnih pitanja u danskom portofoliu predsjedanja EU, jer je Danska postala jedna od najvećih zagovornika na njihovom suzbijanju.

Aktviranje člana 7. u slučaju Mađarske. Ipak kao centralno pitanje ostaje jedinstvo unutar porodice, a glavni problem tome prave Mađarska i Slovačka. Budimpešta je već dugo kamen u zamajcu Unije, koji čini se Danska nije spremna dalje da trpi. Evropska unija će po svemu sudeći upotrijebiti svoj pravni arsenal protiv Mađarske zbog kršenja temeljnih prava bloka uključujući i pokretanja tzv. nuklearne opcije iz člana 7. klauzule u ugovoru EU koja daje pravo zemljama da glasaju o isključenju ili kažnjavanju države članice koja krši pravila. Ako bude upotrijebljena ova klauzula, a čini se da su Danci opredijeljeni za to, bilo bi to prvo korišćenje ovakve pravne opcije u historiji EU. Ovo je vrlo vjerovatan red poteza s obzirom da je Mađarska dosada kršila zakone Evropske unije. Osim toga, Mađare nakon aktiviranja člana 7. očekuje i ograničvanje pristupa sredstvima Evropske unije. Posebno se Mađarskoj zamjera kontinuirana blokada prijema Ukrajine u Evropsku uniju, a Danska je zagovornica pomoći Kijevu. Bude li primijenjen član 7. Budimpešti bi moglo biti uskraćeno prava glasa u nekim asektima evropske politike, kao npr. proširenja, a time bi Mađarska izgubila pravo veta na članstvo Ukrajine. Za sve ovo traži se podrška Njemačke i Francuske, kao najvažnijih zemalja unutar Evropske unije.

Sve ukazuje da uloga Mađarske neće biti puko statiranje već možda raspetljavanje Gordjevog čvora koji dugo plete i zapetljava Budimpešta. Ovo su važni mjeseci za EU koja zahtijeva čvrsto i nepikosneveno vođenje. Ostalo je dosta neriješenih problema npr. na Zapadnom Balkanu, jer su problemi stalno gurani pod tepih, a čini se da situacija nije bolja ni danas. Želim vjerovati da je Evropa sa Danskom dobila važnog i dostojnog predstavnika koji želi vratiti autortitet Uniji poslije iscrpljujućeg natezanja sa Mađarskom, zemljom koja je prenijele dio svog suvereniteta na institucije EU u oblastima gdje su države članice odlučile djelovati zajednički.