Autor: Mustafa Kahramanyol, prof. dr. emeritus

Ilustracija

Dr. Mustafa Kahramanyol: U ovom razdoblju, stanovnici Bosne su bili Bošnjani sa tri religije (islam, katoličanstvo i pravoslavlje), koji su se naseljavali na zapadu, istoku, sjeveru i jugu izvan Bosne, na način sličan morskoj bujici-plimi. U početku, Bošnjaci nisu smjeli da se tamo bezoprezno kreću; bilo je tu neprijatelja koji su bili otporni i vrlo okrutni.

Tokom osvajanja Bosne 1463. godine, kada su Bošnjaci kod Jajca sa učešćem od 30.000 ljudi prihvatili Islam, Fatih Sultan Mehmed je bio vrlo zadovoljan i pitao da li ima bilo kakvih želja. Bošnjaci su tražili:
1- Otvori nam mektebe kako bi naučili našu vjeru;
2- Želimo da zadržimo naš narodni poredak kao što je Beg, Aga i narod, te da sami upravljamo našim područjem;
3- Primi našu djecu u Janičarske redove.

Fatih je te želje sa zadovoljstvom prihvatio pa odmah je dao da se izgradi institucija pod nazivom "Poturoğulları Mektebi" na Atmeydanskom prostoru u Istanbulu, a osobito za Bošnjačku djecu. Uzunčaršili o ovom kaže sljedeće: “Ovi Poturi, bez potrebe da žive kod Turskog seljaka, pravo su određivani za rad na Sultanov dvor“. Ova institucija živjela je godinama i odgojila je mnoge činovnike, naučnike i umjetnike kao što je na primjer bio Matrakči Nasuh. ^[53_54]
-
Otomanska država nije se miješala u unutarnje poslove Bosne, osim što je povremeno slala guvernera da proglasi kadiju, reisu-l-ulemu i sandžak begove.

Bosna, u sklopu Turske države, postala je kao jedna autonomna zemlja. U ovom državnom sastavu, po prvi put u historiji, Bošnjaci su se mogli oduprijeti napadima iz Austrije, Hrvatske, Crne Gore, Mađarske, Srbije, Dubrovnika i Venecije, te su izvojevali Bosnu kao bošnjačku domovinu. Bošnjaci su također naseljavali Slavoniju, Liku, Srbiju i Mađarsku i tamo su postali gotovo dominantan dio stanovništva koji je predstavljao državu. Evlija Čelebija je napisao da su mnoga mjesta izvan Bosne, poput Beograda i Budima, bila naseljena Bošnjacima. ^[55] Dok su razvijali svoje živote u ovom novom okruženju i zajedničkoj domovini, Bošnjaci su dali brojne naučnike i umjetnike, kao što su Matrakčija Nasuh, Sudi Bosnevi i Muhammed Hevai. Oni su značajno doprinijeli bošnjačkim i turskim kulturama u različitim oblastima. Sudi Bosnevi, bosanski pjesnik i mistik, izdao je 1560. godine komentar Sadi Širazijevog Đulistana. Da bi to mogao učiniti, morao je imati dubok smisao poznavanja i mudrosti na polju Turskog, Arapskog, Perzijskog i Bosanskog kog jezika te šerijtskih zakona. Matrakčija Nasuh, je bio majstor mačevanja koji je izumio jednu vojnu obuku poznatu pod nazivom "Matrak". U ime toga, od strane Yavuz Sultan Selima dobio je čin “Šeyhul Seyfiyye“ koji je bio jedinstven u Osmanskoj historiji i bio je također poznat kao majstor minijaturist i istaknuti matematičar. Bezsmrtna dijela koje su Bošnjaci ostavili u nasljeđe, svjedoče o tome koliko je moćna i izuzetna bila bošnjačka kultura.

U ovom razdoblju, stanovnici Bosne su bili Bošnjani sa tri religije (islam, katoličanstvo i pravoslavlje), koji su se naseljavali na zapadu, istoku, sjeveru i jugu izvan Bosne, na način sličan morskoj bujici-plimi. U početku, Bošnjaci nisu smjeli da se tamo bezoprezno kreću; bilo je tu neprijatelja koji su bili otporni i vrlo okrutni. Međutim, ovaj proces se mogao nastaviti neprekidno zahvaljujući žrtvovanju i vrlo dobrom obrazovanju. Na mjestima gdje su otišli, tursko-islamsko-bošnjačka kultura se slobodno razvijala.


^53] Tanović, B.: ibid., str. 108-109.
^54] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi: Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1964, 2.Cilt, sayfa 554
^55] Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Yapı Kredi yayınları, Istanbul, 2010, 5.Kitap 2. Cilt, sayfa 519; 6.Kitap, 1.Cilt str. 333.