Narodi na Balkanu poslednjih dvesta godina prolazili su kroz višestruke sukobe i ratove, naročito tokom raspada Otomanskog carstva i u periodu balkanskih ratova (1912-1913). Ti događaji su ostavili duboke tragove nasilja, genocida i etničkih čišćenja, najviše pogođeni su bili albansko, i bošnjačko stanovništvo. Napadi balkanskih država protiv Osmanskog carstva, kao i međuetnički sukobi, donijeli su masovna razaranja i smrt, često iznuđene politikom i imperativima velikih sila koje su pritiskale region.
Srpsko-crnogorska vojska tokom tog perioda koristila je brutalne metode prema albanskom narodu, uključujući paljevine sela i masovna ubistva, sa ciljem etničkog preoblikovanja teritorija. Srpska politika prema Albaniji i albanskom narodu, kao i podele teritorija između balkanskih država, dodatno su podgrejale mržnju i sukobe koji traju u različitim oblicima i danas. Vođe koji su imali viziju superiornosti i često nacionalističke ideologije gurali su čitave narode u sukobe i propasti, što je ostavilo dugotrajne posledice na regionu.
Ovi istorijski primeri su samo jedan aspekt složenih problema Balkana, gde su etnički sukobi i agresivne politike često vođeni od strane naizgled nedobronamernih elita koje nisu birale mirne puteve za rešavanje konflikata.
Bošnjaci su kroz istoriju Balkana često bili meta i žrtve mnogih sukoba i progona, naročito od perioda osmanske vladavine, balkanskih ratova i kasnije tokom raspada Jugoslavije. U 19. i 20. vijeku, Bošnjaci su trpjeli velike patnje usljed etničkih sukoba, ratova i genocidalnih politika koje su se događale na ovom prostoru. Tokom srpskih i crnogorskih osvajanja, kao i u raznim ratnim sukobima, mnoge bošnjačke sredine bile su izložene uništenjima i prisilnim migracijama.
Poznat je i period 19. vijeka kada su se Bošnjaci nalazili u teškoj situaciji unutar Osmanskog carstva, suočavajući se s pritiscima i progonima od strane susjednih naroda i država, a njihov otpor je često bio koordiniran s drugim balkanskim muslimanima. U novijoj historiji, Bošnjaci su pretrpjeli nekolko genocida, kao i poslednji genocid tokom rata ni agresije na RBiH 1992-1995, posebno u Srebrenici, što je jedan od najmračnijih momenata savremene balkanske istorije.
Bošnjaci kao muslimanski narod na Balkanu kroz historiju su često bili predmet velikih sukoba i patnji, posebno zato što su se njihove nesreće često povezivale sa tenzijama i sukobima između Istoka i Zapada. U tim nesrećama po Bošnjake, često su bile uključene i istočna (pravoslavna) i zapadna (katolička) crkva, pri čemu pravoslavna crkva ima poseban značaj u nekim od najtežih zločina koje su Bošnjaci pretrpjeli. Postoje istorijski primjeri u kojima su određene crkvene institucije i duhovni vođe prihvatile ili čak blagoslovile nasilje nad Bošnjacima.
Ova situacija proizlazi iz duboke vjerske i nacionalne podijeljenosti na Balkanu, gdje su Bošnjaci kao muslimani često bili na udaru politike dominacije drugih vjerskih zajednica koje su imale državnu ili političku podršku sa Istoka i Zapada. Istovremeno, Bošnjaci razvijaju snažan identitet kroz svoju vjeru i kulturu, što im je omogućilo da prežive teške epohe i sačuvaju svoj narod i tradiciju. Dakle, nesreće Bošnjaka su dio šireg balkanskog konteksta gdje su vjerske podjele i interesi velikih sila s Istoka i Zapada igrali ključnu ulogu u oblikovanju istorijskih događaja koji su dovodili do patnji, progona i genocida nad bošnjačkim pa i albanskim narodom. Ova realnost zahtijeva da se u istorijskom pregledu Balkana jasno i iskreno prikažu ti aspekti, uključujući i ulogu crkava, političkih i vojnih snaga koje su doprinijele tim tragedijama, kako bi se razumio stvarni uzrok i dubina problema s kojima se Bošnjaci suočavaju
U austrougarskom periodu, iako je država nastojala kontrolisati vjerske organizacije, Islamska zajednica je bila jedan od glavnih stubova bošnjačkog duha i otpora.
S druge strane, utjecaj pravoslavne i katoličke crkve u historiji Balkana posebno je bio vidljiv kroz njihove političke ambicije i djelovanja koja su uvijek imala negativne efekte po Bošnjake kao muslimane, uključujući podršku nekim agresivnim nacionalističkim politikama i ulogu u etničkim sukobima. Ove crkve, naročito pravoslavna, koja je povezana sa ratnim zločinima njihovih režima.
Napadi balkanskih malih država protiv Osmanskog carstva tokom balkanskih ratova (1912-1913) su u velikoj mjeri bili pokrenuti i podržavani od strane velikih evropskih sila, uključujući Rusiju. Balkanske držae,Srbija, Bugarska, Grčka i Crna Gora, formirale su savez s ciljem oslobađanja teritorija pod osmanskom vlašću, i proširenja svog teritorija.
Rusija je formalno dala podršku Balkanskom savezu, dok su Austro-Ugarska, Njemačka, Francuska, Velika Britanija i Italija posredovale u sporazumima kojima je okončan rat, poput Londonskog sporazuma 1913. godine. Velike sile su kroz diplomatske i vojne intervencije oblikovale ishod sukoba, često s ciljem ograničavanja ruskog uticaja u regionu i očuvanja svojih interesa. Primjer je i podrška stvaranju nezavisne Albanije koju su potpomogle Italija i Austro-Ugarska da spriječe širenje srpskog uticaja na Jadranu. Dakle, glavne evropske države koje su podržale balkanske saveznike prije 1912. uključuju: Rusiju, Francusku, Veliku Britaniju i u određenoj mjeri Italiju.
Crnogorsko srbovanje bilo je ključni faktor u procesu okupacije Crne Gore, ali se nakon toga razvilo i značajno otporničko kretanje koje je trajalo godinama. Srpska politika nakon aneksije Crne Gore 1918. godine bila je usmjerena prema brisanju crnogorskog identiteta, odnosno na posrbljivanje Crnogoraca kroz različite ekonomske, političke i kulturne mjere.

Dinastija Petrović-Njegoš se historijski smatra srpskom dinastijom, a u državničkom, kulturnom i nacionalnom smislu, Petrovićima je srpstvo bilo važan dio identiteta. Tokom njihove vladavine, Crna Gora je predstavljana kao stožer slobodarskog duha u okviru šireg srpskog etničkog prostora. Mnogi vladari i mitropoliti iz ove dinastije isticali su svoju pripadnost i vezu sa srpstvom, te su se smatrali dijelom šire srpske zajednice, što je obuhvatalo i kulturnu, vjersku i političku povezanost sa Srbima.

Dobro je poznato da je bosanskohercegovački prostor stoljećima bio mjesto suživota triju glavnih religijskih zajednica: islamske, pravoslavne i katoličke. Bošnjaci su danas uglavnom označeni kao narod pretežno islamske vjeroispovijesti, dok su Bosanski Srbi uglavnom pravoslavne vjere. Povijesno gledano, tokom Osmanskog perioda, veliki dio stanovništva Bosne i Hercegovine prešao je u islam, dok su pravoslavci u Bosni kojih je bilo sasvim malo, često povezivani s identitetom Srba, podržavanim kroz Srpsku pravoslavnu crkvu koja je imala značajnu ulogu u formiranju srpskog nacionalnog identiteta u Bosni.

Takođe, postoje interpretacije i prizori da se kroz istoriju, pa i danas, političke i nacionalne identifikacije koriste kao sredstvo za opravdavanje određenih historijskih događaja i zlodjela, što je dovelo do tragičnih posljedica u prošlosti i današnjici.

Takozvani Srbi u Bosni se najčešće vezuju za pravoslavnu vjeru i Srpsku pravoslavnu crkvu, koja je imala značajnu ulogu u stvaranju nacionalnog identiteta Srba na tom području. Tokom historije, naročito u periodu Osmanskog carstva, stanovništvo Bosne se religijski i etnički diferenciralo: Bošnjaci su uglavnom preuzeli islam, dok su pravoslavci prihvatili srpski identitet kroz crkvene i kulturne institucije.

Genocid nad Bošnjacima tokom ratova u Bosni i Hercegovini devedesetih godina, naročito genocid u Srebrenici 1995. godine, predstavlja smrtonosni vrhunac sistematskih zločina koje su počinile vojne i policijske snage bosanskih Srba. U Srebrenici je za desetak dana u julu 1995. ubijeno više od 8.000 bošnjačkih muškaraca i dječaka, što je presuđeno kao genocid od strane Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (ICTY) i Međunarodnog suda pravde (ICJ).

Ovi zločini nisu bili izolovani incidenti, već dio šire kampanje etničkog čišćenja i sistematskog nasilja nad bošnjačkim stanovništvom širom Bosne i Hercegovine u periodu 1992-1995, uz podršku režima u Beogradu. Pored događaja u Srebrenici, Tribunali su presudili u nekoliko slučajeva genocida i ratnih zločina u drugim općinama na području BiH.

Što se tiče stava srpskog naroda prema ovim zločinima, on je heterogen i kontroverzan. Iako je zvanična Srbija i njeni politički predstavnici u nekim prilikama izražavala saučešće i osuđivala ove zločine, u široj javnosti i među nekim političkim i društvenim krugovima postoji negiranje ili relativizacija zločina, što doprinosi nepostojanju kolektivnog stida ili pokajanja. Umjesto toga, u nekim dijelovima srpskog društva i dalje se promovišu narativi koji glorifikuju ili opravdavaju počinjene zločine, što dodatno produbljuje podjele i otežava suživot.

Ovakav odnos spram prošlosti ostaje jedan od ključnih izazova za stabilnost i suživot u regiji, jer priznanje i kajanje za zločine igraju važnu ulogu u procesu pomirenja i izgradnji povjerenja među narodima. Dakle, genocid koji je počinjen u ime srpstva u Bosni je tragična činjenica, a stid i kolektivno pokajanje za te zločine među srpskim narodom nisu dosegli potrebni nivo, što se vidi kroz negiranje i glorifikaciju tih događaja u određenim krugovima.

Historijska pozadina zločina koje su izvršile srpske snage, uključujući i one tokom rata u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine, obuhvata kompleksne i često zastrašujuće događaje. Tokom tog perioda, srpske vojske, policijske snage i paravojne formacije izvršile su brojna masovna ubistva, progon, silovanja i etničko čišćenje Bošnjaka, s ciljem stvaranja etnički homogenih područja unutar Bosne i Hercegovine.

Već od kraja 19. vijeka, u vrijeme Obrenovićeve Srbije, evidentirani su u brojnim izvorima zločini i nasilja nad Bošnjacima, a tokom 20. stoljeća, posebno tokom drugog svjetskog rata i ratova 1990-ih, ti zločini su eskalirali u masovne masovne egzekucije, progon i genocidne aktivnosti. Osim toga, određeni pojedinci i političke elite u Srbiji i Crnoj Gori aktivno ili pasivno su učestvovali u ili podržavali zločine, a neki danas težu da opravdaju ili relativizuju te događaje, što i dalje izaziva gnijev svih muslimana u regionu. U poslednje vrijeme, postoji i zabrinutost zbog pojedinačnih političkih izjava i stavova koji negiraju ili umanjuju odgovornost za sveobuhvatne zločine počinjene nad Bošnjacima muslimanima kao i Albancima. Ukoliko bi unutar srpskog naroda postojala šira svijest i pritisak za moralno i političko preispitivanje trenutnih stavova, to bi doprinijelo smanjenju etničkih tenzija i jačanju mira u regionu, ali za sada postojeći stavovi ukazuju na kontinuiranu polarizaciju i izazove u prevazilaženju naslijeđa iz prošlosti.

Šta preostaje Srbima u BiH kao i u Srbiji sem da oni sami očiste svoje redove od ludaka kojima su dosad davali povjerenje Da narod preuzme sve u soje ruke i osude Dodika i Vućića isto onako kako su Rumuni osudila Čauševskog.

Srbi u Bosni i Srbiji suočeni su sa teškim izazovima u vezi sa svojim političkim vođstvom, naročito kada je reč o liderima poput Milorada Dodika i Aleksandra Vučića, čija politika često izaziva duboke podjele i tenzije u regionu. Preostaje im da preuzmu odgovornost i započnu proces unutrašnjeg čišćenja od onih koji svojim djelovanjem štete interesima naroda, naročito onih lidera koji koriste lične i političke interese ispred zajedničkog dobra.

Primer Rumunije i sudbina diktatora Čaušesku je često navođen kao inspiracija za očekivanje da narod pokaže snagu i suprotstavi se destruktivnim liderima. Takav proces zahteva aktivno učešće građana kroz demokratiju, pravnu državu i društvenu odgovornost, uključujući i pritiskanje relevantnih institucija i političkih elita da se odgovorni sankcionišu.

U konkretnom slučaju Dodika, koji je bio sporan i osuđivan zbog nesprovđenja državnih odluka i drugih kontoversnih postupaka, i Vučića, koji je politički najuticajniji u Srbiji, potreban je kritički odnos srpskog društva koji će zahtevati transparentnost, odgovornost i uspostavljanje politike koja vodi ka stabilnosti, pomirenju i prosperitetu, a ne podsticanju sukoba i polarizacije.
Ukratko, preostaje im aktivno građansko učešće, demokratska kontrola i osuda destruktivnih politika i lidera, kako bi Srbija i Srbi u Bosni nastavili da postoje kao narodi sa stabilnim i pravednim društvima.