Historijski, institucionalni i savremeni oblici razgradnje bošnjačkog nacionalnog identiteta – s posebnim osvrtom na ulogu domaćih aktera.

Pitanje bošnjačkog identiteta nije puki emotivni afinitet niti tema ograničena na političke okolnosti današnjeg vremena. Riječ je o dugotrajnom historijskom procesu koji određuje opstanak jednog autohtonog evropskog naroda.

Činjenica da Bošnjaci i danas moraju objašnjavati vlastito ime, dok se ono osporava iz raznih ideoloških pravaca, pokazuje koliko je dubok i dugotrajan taj pritisak.

Ove refleksicije proizilazi od premise da negiranje bošnjačkog imena nije incident, nego kontinuitet različitih institucionalnih, državnih i ideoloških projekata — od imperijalnih administracija, preko jugoslavenskog sistema, do savremenih akademsko-medijskih narativa koji uključuju i djelovanje pojedinih domaćih aktera.

Historijska utemeljenost bošnjačkog imena
Naziv Bošnjak jedan je od najstarijih etnonima na Balkanu. Njegova upotreba potiče iz srednjovjekovne Bosne i potvrđena je u brojnim izvorima:
• osmanskim popisima stanovništva (defterima),
• dubrovačkim i mletačkim arhivskim spisima,
• evropskim putopisima od 15. do 19. stoljeća,
• diplomatskim dokumentima Austro-Ugarske.

U tim izvorima Bošnjaci se ne pojavljuju kao vjerska skupina, nego kao narod i stanovništvo Bosne, bez obzira na konfesiju.
Stoga tvrdnja da je bošnjačko ime „novijeg datuma“ ne proizlazi iz historiografije, nego iz selektivnog čitanja izvora – najčešće u svrhu političke reinterpretacije prošlosti.

Jugoslavenski okvir: institucionalno potiskivanje identiteta Kraljevina SHS/Jugoslavija
U Kraljevini SHS Bošnjaci nisu bili priznati kao narod. Državna politika počivala je na konceptu „tri plemena“ – Srba, Hrvata i Slovenaca – dok su Bošnjaci svodili na:

• vjersku zajednicu,
• neodređenu kategoriju,
• „Srbe ili Hrvate islamske vjeroispovijesti“.
Takav pristup imao je za cilj uklanjanje posebnosti Bosne i njene historijske narodnosne strukture.

Socijalistička Jugoslavija
U drugoj Jugoslaviji tek krajem 1960-ih Bošnjaci dobijaju status naroda, ali ne pod stvarnim historijskim imenom. Umjesto Bošnjaka uvodi se naziv Muslimani u nacionalnom smislu — termin koji je, iako politički važan u tom trenutku, zapravo predstavljao kompromis, a ne povratak autentičnom identitetu.
Time je pitanje historijskog imena ostalo otvoreno sve do raspada Jugoslavije. Ideološka osnova negiranja: uloga SANU-a /Srpska akademija nauka i umetnosti oblikovala/ je diskurs u kojem se osporava postojanje Bošnjaka kao historijskog naroda, Bosne kao posebnog političkog subjekta i bošnjačkog identiteta kao kontinuiteta.

U radovima akademika bliskih tom krugu Bošnjaci se često prikazuju kao:
• „konfesionalna grupa“,
• „konvertirani etnicitet“,
• zajednica bez prava na vlastitu državnost.
Ovi stavovi nisu ostali na papiru. Oni su poslužili kao ideološka podloga za političke i društvene procese koji su Bosnu i njeno stanovništvo gurnuli u tragične sukobe krajem 20. stoljeća.

Razgradnja iznutra: savremeni „domaći posrednici“
Poseban problem predstavlja pojava da se isti narativi negiranja danas reproduciraju unutar bošnjačkog društvenog prostora. Primjer toga su javni nastupi pojedinih aktera koji pod izgovorom „građanskog pristupa“ ili „regionalnog identiteta“ postavljaju pod upitnik historijski kontinuitet
bošnjačkog imena.

Kurtćehajićevo dubinsko promišljanje „bosanstva“

U tom kontekstu često se spominju javne izjave Suada Kurtćehajića, koje počivaju na tezi da je bošnjačko ime politička konstrukcija, dok se umjesto njega promoviše koncept „bosanstva“ kao navodno primarnog identiteta. Takvi stavovi, iako predstavljeni kao moderni i inkluzivni, preuzimaju ključne premise starijih negacionističkih politika.

Ne treba zanemariti da ovakvi diskursi, bez obzira na motive, djeluju kao mehanizam unutrašnje destabilizacije identiteta — tiho, postepeno i često neprimjetno.

Bošnjaci danas: geografska rasprostranjenost i izazovi dijaspore
Bošnjaci danas žive širom svijeta, ali svoju Bosnu i Hercegovinu i dalje doživljavaju kao maticu, bez obzira na to gdje se nalaze.

Najznačajnije zajednice žive u:
• Bosni i Hercegovini (matični prostor),
• Sandžaku (tutorijalno podijeljen između Srbije i Crne Gore),
• Srbiji (van Sandžaka – Beograd, Vojvodina i drugi gradovi),
• Crnoj Gori,
• Kosovu,
• Sjevernoj Makedoniji,
• Hrvatskoj (posebno u Zagrebu i primorskim gradovima),
• Sloveniji,
• Austriji,
• Njemačkoj,
• Švicarskoj,
• Švedskoj,
• Norveškoj,
• Nizozemskoj,
• Belgiji,
• Francuskoj,
• Sjedinjenim Američkim Državama,
• Kanadi,
• Australiji.

U Turskoj se procjenjuje da živi nekoliko miliona potomaka Bošnjaka, iako većina njih više nije administrativno vođena kao posebna etnička grupa.

Procesi tihog asimiliranja, posebno u zapadnoj Evropi, predstavljaju dugoročni izazov. Kada se narodu relativizira ime, kada mu se umjesto vlastitog porijekla nudi „širi identitet“, rezultat rijetko bude integracija – najčešće je to polagani nestanak.

Bošnjački identitet nije ni nastao političkom odlukom niti je proizvod neke savremene ideologije. On postoji stoljećima i preživio je različite administracije upravo zato što je bio stvaran, dubok i ukorijenjen.

Negiranje tog identiteta — bilo da dolazi iz političkih centara, akademskih krugova ili savremenih domaćih govornika — uvijek radi u istom smjeru: razgradnji svijesti o kontinuitetu jednog naroda.
Bošnjaci nisu ničija izvedenica, niti su „regionalna kategorija“. Oni su narod sa vlastitom historijom, kulturom i imenom koje se ponavlja kroz arhive, putopise i dokumente mnogo prije modernog doba.

Zbog toga odbrana bošnjačkog imena nije sentimentalna reakcija, nego nužna mjera očuvanja historijskog integriteta i identiteta, piše u reakciji Unije bošnjačke dijasppre (UBD).