Bošnjački institut – Fondacija Adila Zulfikarpašića u Sarajevu organizira Međunarodni skup pod nazivom Foča – Identitet u historijskoj perspektivi u četvrtak, 11. decembra 2025. godine sa početkom u 10:00 sati.
Tematski okvir naučnog skupa, i istoimenog zbornika radova na bosanskom i engleskom jeziku koji su već izašli iz štampe, obuhvata različita pitanja i uže teme iz historije Foče od srednjeg vijeka do savremenog doba. U zborniku su zastupljeni, a na naučnom skupu će biti predstavljeni naučni prilozi koji tretiraju prošlost Foče i njenog stanovništva s osvrtom na identitetska pitanja u svim njihovim aspektima: vjerskom, etničkom, nacionalnom, kulturnom i drugim. Poseban naglasak je na historijskim procesima i događajima koji su tokom 20. stoljeća u identitet grada i čitavog fočanskog kraja utiskivali žig stradalništva u cikličnim masovnim zločinima počinjenim tokom dva svjetska rata i posljednje agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992-1995.
Učešće na skupu će uzeti 16 eminentnih naučnika iz oblasti historije i drugih naučnih disciplina.
S obzirom na značaj skupa kojim će se nastojati doprinijeti razumijevanju identiteta Foče i Fočaka, onakvog kakav je nastajao i postojao do kraja 20. stoljeća, pozivamo Vas da se odazovete pozivu i medijski popratite ovaj naučni i kulturni događaj.
U prilogu dostavljamo pozivnicu i program naučnog skupa.
Učesnici i članovi organizacionog odbora će biti dostupni za izjave od 9:40 do 10:00 sati, piše u pozivu Bošnjačkog instituta.

U nastavku prilažemo izvod iz Uvoda Zbornika kojeg potpisuje urednik dr. Mesud Šadinlija.

Uvod ili Ima li lijeka umiranju zavičaja?
... S obzirom na to da je osnova našeg tematskog okvira bila historijska perspektiva identiteta Foče i Fočaka, ovom prilikom nismo otvorili prostor za kolege koje se bave proučavanjem starog vijeka, te smo za početni referentni period odredili kasni srednji vijek, u kojem se Foča prvi put javlja u historijskim izvorima. Spremnost doajena bosanskohercegovačke mediavelistike prof. dr. Esada Kurtovića da uzme učešće i dâ svoj prilog za zbornik radova nije mogla imati drugačiji ishod osim ozbiljnog naučnog doprinosa. Njegov rad “Foča u kasnom srednjem vijeku” donosi nove spoznaje, između ostalog i novi najraniji spomen Foče u izvorima, otvara prostor za tačnije interpretacije već poznatih činjenica i skreće pažnju na neka ustaljena pogrešna shvatanja u tumačenju prošlosti ovog dijela Bosne i Hercegovine. Rad predstavlja, bez ikakve dileme, do sada najtemeljitiju obradu historije Foče u kasnom srednjem vijeku i ubuduće će predstavljati nezaobilaznu referencu za sva istraživanja u ovoj oblasti.


Za osmanski period historije Foče donosimo dva rada koji, svaki na svoj način, tematiziraju početak i kraj ove epohe. Rad dr. Muamera Hodžića “Foča u 16. stoljeću: Vrijeme uspona i moći” predstavlja na izvorima prvog reda i referentnoj literaturi zasnovanu analizu toka i dometa društvenog i političkog uspona Foče pod osmanskom upravom. U radu “Nosioci izvršnih i pravosudnih funkcija Fočanskog kadiluka u XIX stoljeću” dr. Emir Demir nudi pregled administrativne i pravosudne strukture Fočanskog kadiluka u posljednjim godinama osmanske uprave, s akcentom na arhivsku građu, sidžile/sudske protokole i salname/godišnjake.
Period austrougarske uprave pokriven je radom prof. dr. Zijada Šehića, našeg vodećeg stručnjaka za historiju Bosne i Hercegovine i Evrope u periodu 1878-1918. godine, posebno za političku i diplomatsku historiju navedenog razdoblja. Rad je naslovljen “Foča u periodu austrougarske uprave (1878-1918)” i predstavlja vrijedan prikaz historije grada i kotara Foče u naznačenom periodu.
Rad prof. Hikmeta Krkalića “Nekoliko znamenitih ličnosti iz Foče u osmanskom i austrougarskom periodu” daje jedan selektivan pregled nekolicine znamenitih ličnosti iz historije Foče u osmanskom i austrougarskom periodu. Zasnovan je na relevantnoj historiografskoj i srodnoj literaturi, i daje koristan prilog predstavljanju fočanske kulture i historije.
Period Drugog svjetskog rata, stradanje stanovništva i ostali važni događaji na području Foče u tom vremenu bili su tema radova četvero autora. Rad dr. Safeta Bandžovića “Partizansko-četnički odnosi i zbivanja u Foči krajem 1941. i početkom 1942.” daje detaljan uvid u izvore i obimnu literaturu o odnosima četnika i partizana i to predstavlja posebnu dimenziju njegove vrijednosti, i inače karakterističnu za Bandžovićev historiografski opus. Zločini nad Bošnjacima Foče, počinjeni dominantno u prvim godinama rata, konsekventan su odraz složenih odnosa između četničkog i partizanskog pokreta i njihovih vojski, uz djelimično naglašenu ulogu i ostalih faktora, poput struktura Nezavisne Države Hrvatske, fašističke Italije i nacističke Njemačke. Naslov rada dr. Senije Milišić “O genocidu nad Bošnjacima Foče u Drugom svjetskom ratu” objašnjava njegov sadržaj. Rad se bavi pitanjima genocida i zločina počinjenih na području Foče tokom Drugog svjetskog rata i zasnovan je dominantno na historiografskoj, ali i publicističko-memoarističkoj literaturi, s uvidima u historijske izvore prvog reda koji se uglavnom nalaze u arhivskim fondovima u Sarajevu. Dr. Sabina Ferhadbegović, naučnica sa stalnom adresom u Njemačkoj, u tematski značajnom i metodološki dobro postavljenom radu “Zločini protiv naroda. Suđenja četnicima za masovna ubistva u Foči” dala je dosta širok kontekstualni i teorijski uvid u koncept “tranzicijske pravde” na primjerima poslijeratnih suđenja za zločine počinjene tokom Drugog svjetskog rata, prvenstveno na području Foče. Njegovu posebnu vrijednost predstavljaju autoricini uvidi u neobjavljenu građu arhivskih ustanova izvan Bosne i Hercegovine. Pregledni rad dr. Marka Atille Hoarea, britanskog historičara poznatog bosanskohercegovačkoj naučnoj javnosti po dosta uspješnim historiografskim radovima o historiji Bosne i Hercegovine u periodu Drugog svjetskog rata, naslovljen “Genocid u Foči 1940-ih i 1990-ih godina” (izvorno: “Genocide in Foča in the 1940s and the 1990s”) nudi jednu vrlo sažetu komparativnu sliku i nagovještava dublju poveznicu između genocida počinjenog nad Bošnjacima u Foči tokom 1940-ih i 1990-ih godina 20. stoljeća.
Savremena historija Foče, koja obuhvata period nakon 1945. godine, doba socijalističke Jugoslavije, njene disolucije i agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992-1995. godine, zastupljena je sa šest radova. Dr. Amila Pilav Velić u radu “Tiha modernizacija: Ekonomski razvoj Foče 1945–1991.” nudi jedan pogled na ekonomsku i društvenu transformaciju Foče u poslijeratnom periodu. Autorica ukazuje na ključne sektore ekonomskog razvoja Foče, ali i na razvoj infrastrukture i socijalnih usluga kao pokretača modernizacije, te na demografska kretanja. Grupa uglednih fočanskih predratnih privrednika, političkih funkcionera, društveno-političkih i prosvjetnih radnika: Dževad Lojo, Senad Pita i Enver Čelik, priložila je tekst “Društveno-ekonomska kretanja na području općine Foča u periodu 1945-1992. godine”, koji na određen način, ličnim svjedočenjem i iskustvom stečenim neposrednim učešćem u razvojnim procesima o kojima govore, potcrtanim validnim statističkim pokazateljima i literaturom, predstavlja iz vlastitog ugla sagledanu dopunu prethodnog rada. Autorica mr. Jasna Pašić u radu “Žene Foče, obrazovni i radni iskoraci u socijalističkim društvenim tokovima (1945-1991)” ponudila je zanimljiv prikaz transformacije društvenog položaja žena u Foči tokom socijalističkog razdoblja. Primjetno je nastojanje da kritički sagleda jaz između proklamiranih ciljeva emancipacije i stvarne provedbe, uzimajući u obzir sve složene izazove lokalnog okruženja. Nije izbjegavala da u analizu uključi i etničku dimenziju ratnih trauma, što daje dodatnu specifičnost historiji Foče u tom razdoblju. Osim uredničke zadaće, dr. Mesud Šadinlija dao je i autorski prilog pod naslovom “Postkomunističko oživljavanje srpske nacionalne ideologije i stradanje stanovništva Foče 1992-1995.” U sažetom pregledu djelovanja ove destruktivne ideologije u vremenu Drugog svjetskog rata, tokom socijalističkog perioda, disolucije jugoslavenske države i krvavog kolopleta uspostave srpske države u Bosni i Hercegovini 1992-1995. godine nastojao je objasniti zašto je historijski utemeljena tvrdnja da je Foča nesumnjiva paradigma stradanja bošnjačkog naroda u 20. stoljeću i skrenuti pažnju na činjenicu da je osnovni izvor ovog stradanja upravo u ovoj ideologiji, koja je bez suštinskih izmjena još živa i djelotvorna. Dr. Merisa Karović Babić u radu “Međunarodne reakcije na zločine u Foči i gornjem Podrinju 1992-1995.” nastojala je tragične događaje u Foči i na širem području gornjeg Podrinja tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu sagledati iz drugačije perspektive, kroz odnos i reakcije različitih međunarodnih faktora involviranih u zbivanja u Bosni i Hercegovini tog vremena. U realizaciji ovog nastojanja autorica je koristila širok spektar vrijednih primarnih i sekundarnih izvora, kojima je dokumentirala i dešavanja u Foči u prvim mjesecima rata. U radu “Geostrateški i politički značaj Foče u velikodržavnim projektima Beograda kroz presude Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju” autorica mr. Dženana Karup Druško je, na osnovu presuda ICTY-a kao osnovnih izvora, uradila iscrpnu analizu procesa etničkog čišćenja u Foči tokom 1992. godine, koja pokazuje da počinjeni zločini nisu bili nikakvi izolirani incidenti, već sistemske, sistematične i planske aktivnosti provedene kao dio projekta stvaranja Velike Srbije. U radu je posebno tretirano i pitanje seksualnog nasilja kao instrumenta rata i zločina protiv čovječnosti.
Mr. Sadžida Džuvić u radu “Tematska bibliografija publikacija o Foči”, osim uvoda u kojem je ukazala na korišteni metodološki pristup, daje potpune podatke za 225 bibliografskih jedinica o Foči, kao i registar autora s naznakom brojeva s njima povezanih bibliografskih jedinica, što će olakšati pretraživanje. Rad je vrijedan prilog historiji istraživanja Foče i fočanskog kraja u prošlosti i dobar alat za buduće istraživače navedenog prostora, a u cjelini je koristan dodatak prezentaciji fočanske kulture i historije u jednom širokom vremenskom rasponu.
Redoslijed radova unutar zbornika određen je prema historijskim periodima kojima hronološki i tematski pripadaju. Osim najnužnijih ujednačavanja forme radova, nije bilo većih uredničkih intervencija niti usmjeravanja. Svakom autoru ostavljeno je da naučnom aparatu rada dâ formu koja odgovara njegovom naučnom diskursu i ličnim sklonostima.
Rezultati naučnog projekta Foča – identitet u historijskoj perspektivi već i u sadržaju i formi ovog zbornika nesumnjivo svjedoče da svaki, a posebno dobronamjeran zajednički napor grupa i cijelih zajednica ljudi, usmjeren ka sprečavanju dalje destrukcije zajednice i njenog naslijeđa ili otklanjanju posljedica različitih malignih društvenih i historijskih procesa kojima je zajednica bila izložena – ima svoj dubok i trajan smisao. Takav poduhvat na određen način jača samosvijest i revitalizira identitet pripadnika zajednice i, bez obzira na krajnji ishod, koji ostaje zauvijek skiven zastorom od nedokučivih i neprebrojivih niti sudbine, sam po sebi predstavlja jedan pozitivan odgovor na retoričko pitanje iz naslova o tome ima li lijeka umiranju zavičaja. Doprinos značajnog broja Fočaka i prijatelja Foče koji su uzeli učešće u inicijativnom i organizacijskom odboru skupa, ili su pružili materijalnu i moralnu podršku projektu, dio je tog historijskog i sudbinskog pozitivnog odgovora na ovo teško pitanje, i vrijedan je zahvalnosti cijele zajednice, piše dr. Mesud Šadinlija u izvodu iz Uvoda Zbornika.